ଜ୍ଞାନ ପ୍ରବାହ (୧୧)
(ସନ୍ଥଶ୍ରୀ ରାମଚନ୍ଦ୍ର କେଶବ ଡୋଙ୍ଗରେଜୀ ମହାରାଜଙ୍କ ଶ୍ରୀମଦ୍ ଭାଗବତ୍ ରହସ୍ୟ ଗ୍ରନ୍ଥ ଆଧାରରେ ପ୍ରସ୍ତୁତ)
ଆନନ୍ଦ ଜ୍ଞାନରେ ନୁହେଁ ପ୍ରେମରେ ଥାଏ । ଜ୍ଞାନୀ ପୁରୁଷ ମଧ୍ୟ ପରମାତ୍ମା ପ୍ରେମରେ ବିଭୋର ନ ହେବା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଆନନ୍ଦ ପାଇ ନ ଥାନ୍ତି । ପ୍ରଭୁ ମିଳନ ପାଇଁ ଆତୁରତା ଯଦି ନାହିଁ ତେବେ ଜ୍ଞାନ କ’ଣ ପାଇଁ? ପ୍ରେମ ରହିତ ଜ୍ଞାନର ଶୋଭା ନାହିଁ । ପରମାତ୍ମା ଯାହାଙ୍କୁ ନିଜର ବୋଲି ମାନନ୍ତି ତାକୁ କେବଳ ପ୍ରକୃତ ସ୍ବରୂପ ଦେଖାନ୍ତି । ଯିଏ ପରମାତ୍ମାଙ୍କୁ ନିଜର ମନେ କରି ପ୍ରେମ ପୂର୍ବକ ଏକ ନିଷ୍ଠ ଭାବରେ ସ୍ମରଣ କରେ ସେ କେବଳ ତାଙ୍କୁ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ କରି ପାରେ । ଯେଉଁଠି ପ୍ରେମ ଥାଏ ସେଇଠି ସାମାନ୍ୟ ମନୁଷ୍ୟ ମଧ୍ୟ ନିଜ ସ୍ବରୂପ ପ୍ରକଟ କରିଥାଏ । ପର ଲୋକ ପାଖରେ କେହି ହୃଦୟ ଖୋଲେ ନାହିଁ । ଯାହା ପାଇଁ ପ୍ରେମ ହୁଏ ସେ ସ୍ବେଚ୍ଛା ପୂର୍ବକ ସବୁ କଥା ଖୋଲି କହି ଦିଅନ୍ତି । ପରମାତ୍ମାଙ୍କୁ ପ୍ରେମ କରୁ ନ ଥିବା ବ୍ୟକ୍ତି ତାଙ୍କୁ ଅନୁଭବ କରି ପାରେ ନାହିଁ । ଜୋତା, କପଡା, ଧନ ଆଦିରେ ଯା’ର ପ୍ରେମ ତାକୁ କ’ଣ କେହି ଜ୍ଞାନୀ କହିବ? ଆଜିକାଲି ଲୋକେ ପୁସ୍ତକ ପଢି ଜ୍ଞାନୀ ବୋଲାଉଛନ୍ତି । ସେଥି ପାଇଁ ବ୍ରହ୍ମଚର୍ଯ୍ୟ ପାଳନର ଆବଶ୍ୟକତା ଅନୁଭବ କରୁ ନାହାନ୍ତି । ଜ୍ଞାନର ଶୋଭା ପ୍ରେମରେ, ଭକ୍ତିରେ ନୁହେଁ । ଭୋଗାସକ୍ତ ବ୍ୟକ୍ତିର ଉମ ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟ ରହେ ନାହିଁ । ତା’ର ମନ ସ୍ଥିର ରହେ ନାହିଁ । ମନରେ ଧନର ମୋହ ଥାଇ ମୁହଁରେ ଈଶ୍ୱର କଥା କହୁଥିବା ବ୍ୟକ୍ତି ଈଶ୍ୱରାନୁଭୁତି ଜନିତ ଆନନ୍ଦ ପାଇ ପାରେ ନାହିଁ ।ଯିଏ ସର୍ବସ୍ବ ଭଗବାନଙ୍କ ଉପରେ ଛାଡି ଦିଏ ସ୍ବୟଂ ଭଗବାନ ତା’ର ଚିନ୍ତା କରନ୍ତି । ମହାଭାରତ ଯୁଦ୍ଧରେ ଭୀଷ୍ମ ପ୍ରତିଜ୍ଞା କଲେ ଯେ ଆସନ୍ତା କାଲି ଯୁଦ୍ଧରେ ମୁଁ ଅର୍ଜୁନକୁ ବଧ କରିବି । ଅର୍ଜୁନ ଉପରେ ଏହାର କିପରି ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ପଡିଛି ଜାଣିବା ପାଇଁ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ତା’ ପାଖରେ ପହି ଦେଖିଲେ ଯେ ସେ ନିଶ୍ଚିନ୍ତରେ ଶୋଇଛନ୍ତି । ଭୀଷ୍ମ ପ୍ରତିଜ୍ଞା ଶୁଣି ସୁଦ୍ଧା ଅର୍ଜୁନଙ୍କ ଏହି ନିଶ୍ଚିନ୍ତତାର କାରଣ ବିଷୟରେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ତାଙ୍କୁ ପ·ରିଲେ । ଅର୍ଜୁନ କହିଲେ, “ଏଥିରେ ମୋର ଚିନ୍ତା କରିବାର କ’ଣ ଅଛି । ମୋ କଥା ଚିନ୍ତା କରିବା ପାଇଁ ମୋର ସ୍ବାମୀ ଅଛନ୍ତି । ସେ ମୋର ଚିନ୍ତା କରିବେ । ତେଣୁ ମୁଁ ନିଶ୍ଚିନ୍ତରେ ଶୋଇଛି ।” ଈଶ୍ୱରଙ୍କୁ ଯେ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ମନୁଷ୍ୟର ଚିନ୍ତା ହୁଏ ନାହିଁ, ସେ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସେ ନିଶ୍ଚିନ୍ତ ହୋଇ ପାରେ ନାହିଁ । ସଂସାରର ପ୍ରତ୍ୟେକ ପଦାର୍ଥରେ ଉଭୟ ଦୋଷ ଓ ଗୁଣ ଅଛି । ଦୃଷ୍ଟି ଏପରି ଗୁଣମୟୀ ହେବା ଉଚିତ ଯେ କାହାରି ଦୋଷ ଯେମିତି ଦୃଶ୍ୟ ନ ହେବ । “ଦୃଷ୍ଟିଂ ଜ୍ଞାନମୟୀ କୃତ୍ୱା ପଶ୍ୟତ୍ ବ୍ରହ୍ମମୟଂ ଜଗତ୍ ।” ଯାହାର ଦୃଷ୍ଟି ଗୁଣମୟୀ ଅଟେ ସେ ହିଁ ସନ୍ଥ । ଅଭିମାନ ପନର କାରଣ । କାହାରି ଦୋଷ ଦେଖିବା ଅନୁଚିତ । କାହାରି ପାପ କର୍ମର ବି·ର ନ କରିବା କିମ୍ବା ବାଣୀ ଦ୍ୱାରା ତାହା ବର୍ଣ୍ଣନା ନ କରିବା ହେଉଛି ସନ୍ଥର ଲକ୍ଷଣ । ସନ୍ଥ ହେବା ପାଇଁ ଘର ଗୃହସ୍ଥ ତ୍ୟାଗ କରିବା ଆବଶ୍ୟକ ନୁହେଁ । ଘରେ ରହି ମଧ୍ୟ ଈଶ୍ୱରଙ୍କୁ ପ୍ରାପ୍ତ କରି ହେବ । ଗୈରିକ ବସ୍ତ୍ର ପରିଧାନ କଲେ କେହି ସନ୍ଥ ହୋଇ ଯାଏ ନାହିଁ । ବସ୍ତ୍ର ପରିବର୍ନ ନୁହେଁ, ମନ ପରିବର୍ରେ ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଛି । ସ୍ବୟଂ ମନର ଅଧିନ ନ ହୋଇ, ମନକୁ ନିଜ ଅଧିନରେ ରଖିବାକୁ ହେବ । ସର୍ବସ୍ବ ତ୍ୟାଗ କରି ଜଙ୍ଗଲକୁ ପଳାୟନ କରିବା ଦରକାର ନାହିଁ । ସବୁ ଛାଡିବା ଦ୍ୱାରା ନିବୃି ସମୟରେ ଇନ୍ଦ୍ରିୟ ସମୂହ ବହୁତ ପୀଡା ଦିଅନ୍ତି । ପରମାତ୍ମା ମିଳନ, ଜୀବନର ଏକମାତ୍ର ଲକ୍ଷ୍ୟ । ଏହା ଯେ ସତତ ସ୍ମରଣ ରଖେ ସେ ହେଉଛନ୍ତି ସନ୍ଥ । ଜଗତ କଳୁଷିତ ହୋଇ ନାହିଁ । ମନ କଳୁଷିତ ହୋଇ ଯାଇଛି । ମନ ସୁଧୁରିଲେ ଜଗତ ମଧ୍ୟ ଆପେ ସୁଧୁରି ଯିବ । ମୃତୁ୍ୟ ସ୍ମରଣରେ ମନ ସୁଧୁରେ । ମୃତୁ୍ୟକୁ ଭୁଲିଯାଇଥିବାରୁ ମନ ବିଗିଡିଛି । ଆଗାମୀ ସାତ ଦିନ ପରେ ମୃତୁ୍ୟ ନିଶ୍ଚିତ ଜାଣିବା ପରେ ପରୀକ୍ଷିତଙ୍କ ମନରେ ବୈରାଗ୍ୟ ଭାବ ଜାଗ୍ରତ ହୋଇଥିଲା ଓ ସେ ସମସ୍ତ ରାଜକୀୟ ବିଳାସ ବ୍ୟସନ ତ୍ୟାଗ କରିଥିଲେ ।
ଅନ୍ତକାଳଂ ମହାଦୁଃଖଂ ତସ୍ମାତ୍ ଜାଗୃହି ଜାଗୃହି ।ା
(ଅର୍ଥାତ ଜନ୍ମ ଦୁଃଖ ଅଟେ, ବୃଦ୍ଧାବସ୍ଥା ଦୁଃଖମୟ ଅଟେ, ସ୍ତ୍ରୀ ଦୁଃଖ ରୂପ ଅଟେ ଏବଂ ଅନ୍ତ ସମୟ ମଧ୍ୟ ଦୁଃଖ ପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଟେ । ଏଣୁ ଜାଗ୍ରତ ହୁଅ, ଜାଗ୍ରତ ହୁଅ ।)ପ୍ରତ୍ୟହ ବି·ର କର ଯଦି ଆଜି ହିଁ ମୋର ମୃତୁ୍ୟ ହୋଇଯାଏ ତେବେ ମୋର ଗତି ସ୍ବର୍ଗକୁ ନା ନର୍କକୁ । ମୃତୁ୍ୟର ନି ବାରଣ ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ । ତେବେ କାହିଁ କି ପାପ କର୍ମ କରିବା?” ଏହି ଭୂଲୋକରେ ମଣିଷ ଦିନେ ନା ଦମୃତୁ୍ୟର ଶରଣ ନେବ । ; ଏହା ଜାଣି ବି ସେ ପାପ ଆଚରଣ ତ୍ୟାଗ କରେ ନାହିଁ । (କ୍ରମଶଃ)
